ХОЛИМОГ ХУУРГА

Намууд сонгуулийн хуулийн асуудлаар сая л нэг тохиролцож зөвшилцөлд хүрчээ. Шилжилтийн асуудлаар ҮХЦ дээр унаснаас хойш маргааны үндсэн сэдэв нь УИХ –ын сонгууль болон орон нутгийн сонгуулийг зэрэг явуулах эсэх тухай асуудал л болох шиг боллоо. Наанаа тэгж харагдаж байгаа боловч, цаагуураа далд өрөг тоглоод байгаа нь ойлгомжтой.

ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ӨМЧЛӨЛИЙН ЭРХ

Оны өмнө намууд тусгаар тогтнолын өмчлөлийн асуудлаар суурь мэтгэлцээн хийлээ. Тусгаар тогтнол нэг намын өмч мөн үү гэдэг асуудал нь ардчиллыг нэг нам өмчилж болох уу гэдэгтэй нэг ижил түвшинд яригдав. Намынхаа байрыг “Тусгаар тогтнолын ордон” гэж нэрлээд, нийслэлийн намын байрныхаа өмнөх талбайг төсвийн мөнгөөр тохижуулангуутаа тусгаар тогтнолын талбай гэж нэрлэсэн зэрэг нь тусгаар тогтнол гэдэг чинь манай намын өмч, тусгаар тогтнолыг бид л авчирсан юм гэж намдаа нялзаах гэсэн оролдлогын илрэл. Монгол улс 1921 онд л ганцхан удаа “Ардын хувьсгал” хийж, тусгаар тогтнолоо байлдан олоод 1924 онд л анхдугаар “Үндсэн хууль” –аараа тусгаар тогтнолоо тунхаглан зарласан юм. Үүнийг хийсэн нь манай нам, тэгэхээр тусгаар тогтнол гэдэг чинь манай намын өмч гэх байдалтай байлаа.

ЯЛГАРАЛ

Өвгөн эмгэн хоёр авдраа уудалж, бичиг баримтаа үзэж янзалж байж. Сайшаалын үнэмлэх, жуух, баярын бичгүүдээ үзэж. Гэтэл өвгөн нь гэрлэлтийн баталгаагаа барьчихаад л үзээд суугаад байх юм гэнэ. Эмгэн, чи юугий нь үзээд байдаг юм бэ, аль нааш нь далд хийе гэж. Өвгөн эргүүлж тойруулангаа, энэ тэдэнд гэрлэсэн гээд хугацаа нь байх юм, хэзээ дуусах нь байхгүй юм гээд үзээд байсан гэдэг. АН-ын дарга Н.Алтанхуяг гэнэтхэн мэдэгдэл хийж, сонгуулийн жил гарлаа, голд шахан бууя хоньчин хургачинд хоол болтугай, ууланд шахан бууя адуучинд нөмөр болтугай, гэчихэв. З.Алтай гишүүн АН-ынхныг тавлаж, та нар тэгээд салах л байсан юм бол эртхэн салчихгүй яасан юм бэ дээ гэтэл Гантөмөр гишүүн хариуд нь, харин яг салах цагтаа л салж байна гэж хариулж байна. АН ба МАН хоёрын гэрлэлтийн баталгаанд дуусах хугацааг нь заачихсан байсан бололтой. Яг цагтаа гэж байна.

УРД ХӨЛ НЬ БҮДРЭХЭД ХОЙД ХӨЛИЙГ НЬ ГУЯДАВ ГЭГЧЭЭР

Өнгөрсөн долоо хоногт Х.Тэмүүжин гишүүн “Төр ард түмнээсээ уучлалт гуйх ёстой” хэмээн нэлээд шуугиан тарилаа. 7 сарын 1-ний хэрэг явдлын үеэр 5 иргэний амь нас үрэгдсэнд төр буруутай. Тиймээс төр ард иргэдийнхээ амь насыг хамгаалж чадаагүйнхээ төлөө уучлалт гуйх ёстой хэмээн мэдэгдэж, байнгын хороогоор дэмжүүлээд, нэгдсэн хуралдаан дээр уначихлаа. Түүнээс болоод хэрүүл зөрчил болж, олны анхаарлыг ихэд татав. Саналыг нь Э.Мөнх-Очир нарын гишүүдийн орлцоотойгоор “унагасан” ч энэ зүгт олны анхаарлыг хандуулж чадлаа. Энэ л гэхэд өөрөө үр дүн. Цаашид сонгууль дөхөх тусам энэ нь эмзэг хөндүүр сэдэв байсаар байх болно. 7 сарын 1-ний хэрэг явдалтай холбоотойгоор Х.Тэмүүжин гишүүн ч гэсэн хохирсон, бараг 7 сар шахам УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхээ эдэлж чадаагүй. Гэхдээ Д.Энхбат, Ц.Мөнх-Оргил хоёр ч гэсэн түүнтэй ижил сонгуулийн үр дүнг хүлээж зөндөө удсан санагдана. Тэд 7 сарын 1-ний үйл явдлын тухайд яагаад байр сууриа илэрхийлэхгүй, дуугүй байгаад байна. Яагаад ганцхан Х.Тэмүүжин л сөхөөд байна?…

ХУУЛИЙГ “ХУВЬЧЛАН” ЗӨРЧИЖ БОЛНО

Сонгууль болгоны дараагаар ялагдагсан хийгээд ялсан талууд сонгуулийн хуулийн бузар булайг уудалж, ирэх сонгуулийг шинэ сонгуулийн хуультай угтана хэмээн бараг тангараг тавьдаг уламжлал ардчилсан гэх сонгуулийн хорь гаран жилийн турш л давтагдлаа. Гэвч өнөөдрийг болтол “бүх хүнд таалагдсан”, эсвэл ядахдаа дийлэнх олонхоор хүлээн зөвшөөрөгдсөн сонгуулийн хуультай болж чадаагүй л байна. Аанай л сонгуулийн хуулийн шударга бус болох талаар ярихын хамт, энэ хуулиар сонгууль явагдвал “7 сарын 1” давтагдана шүү хэмээн биенээ сүрдүүлдэг шинэ маяг харин нэмэгджээ.

НОГООН ОРОН ЗАЙ

Одоо Монголын улс төрд Ногоон нам дахин чухал хөзөр болж эхэллээ. Сүүлийн үед үе үехэн биш, байн байн анхаарлын төвд орох боллоо. Гэхдээ нөхцөл байдал өмнөхөөс ялгаатай байна.

Ногоон нам нэг удаа ашиглаад хаядаг хэрэгсэл биш болчихсон. 2004 оны сонгуулиас хойшхи иргэний хөдөлгөөнүүдийн оргилолттой зэрэгцэн, орон нутгийн уугуул хөдөлгөөнүүд олноор байгуулагдаж идэвхижсэн, өмнө байгуулагдсан байсан хөдөлгөөнүүд ч идэвхжиж, хүчээ сэлбэж, нэгдэж, резонанс үүсгэж, газар авч эхэлсэн. Эдгээр орон нутгийн уугуул хөдөлгөөнүүдийн дийлэнх нь гол усаа хамгаалах хөдөлгөөнүүд байлаа. Гол усаа хамгаалах уугуул хөдөлгөөнүүдийн шахалтаар ч гэх юм уу, түрэлтээр ч гэх юм уу, ногоон нам идэвхжихээс өөр арга байгаагүй. Ингэж идэвхжих явцад, ногоон намд нийгэмд танигдсан хэд хэдэн зүтгэлтэн элсчээ. Заримыг нь бодлогоор элсүүлжээ. Тухайн үеийн намын удирдлага намаа таниулж, ногоон үзлээ түгээхийн тулд ийм алхмыг хийсэн хэмээн ярьж байна. Үр дүнд нь Ногоон нам УИХ-д суудалтай ч болсон, Өмнөх хэний ч таньдаггүй, УИХ-д суудалгүй нам биш, олон хүнд танигдсан нам болчихсон.

ХУУЛЬ ЗӨРЧӨӨГҮЙ БИЗ

ШӨНӨ МАНДСАН НАР

Ардчилсан хувьсгалын 20 жилийн ойд зориулагдсан бас нэгэн шинэ ном гарчээ.

ШИНЭ ХҮНДИЙН ТӨВ

Дээд шүүх МАХН-ыг бүртгэчихлээ. Одоо улс төр жинхэнээсээ кааш болж байна. Сонгуулийн хуулийг ямар хувилбараар зүтгүүлэх тал дээр намууд нэг л шийдэмгий бус байсан нь зарим нэг тодорхойгүй хүчин зүйлээс болгоомжилсноос үүдэлтэй гэж таамаглаж байсан. МАХН гэдэг нэрийг ашиглаж чадах эсэх, энэ нэр улс төр дэх хүчний хуваарилалтад ямар нөлөө үзүүлэх вэ гэдэг нь тодорхой болоогүй байхад сонгуулийн хуулийг эцэслэн шийдэж чадахгүй гэж таамаглаж байсан. Таамаг ёсоор болж байна. МАХН-ыг бүртгэчихлээ. Одоо сонгуулийн хууль руугаа орцгооно. Гэхдээ сонгуулийн хуулийн талаарх мэтгэлцээн эсрэг чиглэлд өрнөх болов уу даа.

7 САРЫН 1. ӨЧИГДӨР ӨНӨӨДӨР МАРГААШ

Ийм нэртэй шинэ ном гарчихаж. 7 сарын 1-ний үйл явдлыг цаг минутаар нь, тухайн үед хэвлэлээр гарсан баримт материалууд дээр тулгуурлан бичжээ. Хамгийн гол нь энэхүү номын зохиогч нь цагдаагийн албан хаагч байгаа юм.